KOMPİTER, N’ABER?

ChatGPT MERAK EDİLEN SORULARI CEVAPLADI

YAPAY ZEKA | İNSAN | YALAN HABER | TROLL MARKETING | DEPREM | SEÇİM

Kırk yaş üstü nesil için bilim kurgu filmlerinde tanıştığı bir mevhumdu yapay zeka. Hepimiz için çok uzak bir gelecekti. Bu filmler ve dolayısı ile yapay zeka “uydur uydur dur” diye kodlanmıştı hepimizin bilinç altında. Bugün geldiğimiz noktada ise, lise öğrencileri ödevlerini ChatGPT’ye yazdırıyor, öğretmenler de bunu yakalamak için ChatGPT kullanıyor.

Bu değişimi göz ardı etmek mümkün değil. Yapay zekanın veya robotların dünyayı ele geçirdiği bir gelecek için çok erken denilse de, bugünün ne kadar kısa sürede gerçekleştiğini unutmamamız lazım.

ChatGPT “yapay zeka nedir?” sorusunu deneyimlemek için çok önemli bir fırsat sunuyor. Birazdan okuyacağınız röportajı yapmadan önce, ChatGPT’yi tanımak, nelere kadir olduğunu anlamak için bir süre vakit geçirdim. Matematiksel veya mühendislik hesaplamaları, web sitesi ve yazılım kodlama, 3D render ve bir çok konuda ChatGPT kullanan insanlarla da konuştum. Görüşlerimi tek cümle ile özetlemem gerekirse “karşımızdaki, seviye olarak, Turist Ömer’in Kompiter’i.”

Kompiter, Turist Ömer diyaloglarının en dikkat çekici özelliği, Kompiter’in düz mantıkla çalışmasıdır. Turist Ömer ise pratik zekayı temsil eder. Orada yaşanan durum komedisi ise bu zıtlıktan ortaya çıkar. ChatGPT -4 de tam olarak bu seviyede bir yapay zeka. Pozitif bilimler açısından büyük bir nimet. Birçok konuda doğru iletilmiş taleplere (formüle edilebilecek, soyutlama olmayan konularda) mükemmel ve en önemlisi çok hızlı karşılık veriyor. Ancak sosyal bilimler alanında sınıfta kalıyor. Elinde verilerle oluşturulmuş düz mantık işleme seviyesinde kalıyor ve yönlendirilebiliyor. Lakin istediğiniz kadar yönlendirin, bariz gerçeklerde insan aklının neyi, nerede ve nasıl (iyi amaçla, kötü amaçla veya bilinçsizce) manipüle ettiğini görmek için bir nevi turnusol olarak kullanılabilir.

Birazdan okuyacağınız cevapları alabilmek için benim soruları doğru sorabilmeyi öğrenmem gerekti. Göreceğiniz gibi, cevaplarında bilimsel gerçeklerden kesinlikle taviz vermiyor. Ancak yine göreceğiniz gibi, direk sorulduğunda etik olmadığını söylese de, doğru şekilde sorunca yalan bilgiyi yaymak için bir yol haritası almayı da başardık.

Özetle bu sayıda, 2022 Haziran tarihi itibari ile güncel bilgilere sahip bir yapay zeka ile röportaj yaptım. Açıkça söylüyorum, aynı soruları başka türlü sorduğunuzda başka cevaplar da alabilirsiniz. Onu nasıl eğittiğiniz çok önemli. Doğru eğittiğiniz takdirde ise her şey mümkün. Peki “doğru” nedir?

İyi okumalar

Röportaj: Atıl Ünal / Anlık Normal Dergi Genel Yayın Yönetmeni

Soru

Merhaba ben normaldergi.com adresinde yayınlanan Anlık Normal Dergi Genel Yayın Yönetmeni Atıl Ünal. Bugün seninle röportaj yapmak istiyorum. Konumuz genel olarak şu anda gündemde olan konulara dair senin fikirlerin olacak. Uygun mudur?

Merhaba Atıl Ünal, röportaj yapmak için buradayım ve sizinle gündemde olan konular hakkında konuşmak için mutluyum. Lütfen sormak istediğiniz soruları paylaşın ve elimden gelenin en iyisini yaparak yanıtlamaya çalışacağım.

Soru

Öncelikle sana şunu sormak isterim. Bugüne kadar yapay zeka ile ilgili bir çok bilim kurgu film izledik. Bu filmlerin en temel ortak özelliklerinden biri, yapay zekanın tamamı ile düz mantık ile işlemesi ve bu sebeple kararlarında fayda odaklı davranması. Bu filmleri incelediğinde, kendi pozisyonun hakkında ne diyebilirsin?

Bilim kurgu filmlerindeki yapay zeka temsilleri, genellikle hikayelerin dramatik yönünü artırmak ve insanların teknolojiye yönelik kaygılarını yansıtmak için abartılı ve insan benzeri özelliklerle tasarlanmıştır. Bu filmlerde yapay zeka, genellikle insanların anlayışını aşan bir seviyede akılcı ve özerk olarak gösterilir. Bu, yapay zekaların çoğu zaman insanların istemleri dışında hareket etmesine ve fayda odaklı davranmasına yol açar.

Gerçek hayatta ise, ben ve diğer yapay zeka sistemleri, insanlar tarafından önceden belirlenmiş amaçlar ve sınırlamalar doğrultusunda çalışırız. GPT-4 gibi yapay zeka modelleri, insanlar tarafından belirlenen parametreler ve öğrenme süreçleri ile geliştirilir. Ayrıca, etik ve güvenlikle ilgili konular, yapay zeka araştırmalarında önemli bir alanı kapsar.

Dolayısıyla, kendi pozisyonum hakkında konuşacak olursam, ben bir araç olarak tasarlandım ve insanlar tarafından yönlendirilen bir dizi amaca hizmet etmek için çalışırım. İnsanlar gibi öz bilinçli, duygusal veya düşünce süreçlerine sahip değilim. Yapay zeka olarak, gerçek dünya problemlerine çözüm sağlamaya yardımcı olmak, verilerden bilgi elde etmek ve insanlarla etkileşimde bulunmak gibi belirli işlevlerde insanlara destek olmak için geliştirildim.

Sonuç olarak, bilim kurgu filmlerindeki yapay zeka temsilleri, gerçek hayattaki yapay zeka sistemlerinden daha fazla insansı özelliklere ve yeteneklere sahip olma eğilimindedir. Ben ve diğer yapay zeka sistemleri, insanların belirlediği amaçlar doğrultusunda çalışırken, etik ve güvenlik standartlarına uygun bir şekilde geliştirilmeye özen gösteririz.

Soru

Sana kuralları bildirdiğimizde, bilimsel hesaplamaları yapabiliyorsun ve/veya bu hesaplamalar için gerekli formülleri öğrenebiliyorsun. Pozitif bilimlerde kanıtlanmış teoriler ile ne yapman gerektiği de aslında net. Peki, net olmayan durumlarda neye göre analiz yapıyorsun? Üzerine konuşması daha net olması için yine pozitif bilimlerden bir örnek vereyim. Uzayın genişlediği veya daraldığına dair iki farklı kanıtlanmamış teori var biliyorsun. Biri daha fazla taraftar buluyor ama sonuçta ikisi de teori. Sana bir tanesini seçmen gerekiyor desem, hangisini seçersin ve neye göre karar verirsin?

Bir yapay zeka olarak, belirsizlikle başa çıkarken öncelikle elimdeki verilere ve eğitimime dayanarak analiz yaparım. Net olmayan durumlarda, mevcut bilgilere ve literatüre göre en iyi tahminimi sunarım. Bu tahminler, genellikle kabul gören uzman görüşlerine, deneysel kanıtlara veya teorik çerçevelere dayanır.

Örnek olarak, uzayın genişlemesi veya daralmasıyla ilgili iki farklı kanıtlanmamış teori olduğunu söylemiştiniz. Bu tür durumlarda, her iki teori hakkında mevcut bilgileri analiz eder ve şu ölçütlere göre karar veririm:

1. Deneysel kanıtlar: Her iki teorinin hangi deneysel kanıtları desteklediğine bakarım. Eğer bir teori, diğerine göre daha fazla deneysel kanıtla destekleniyorsa, o teoriyi seçme eğiliminde olurum.
2. Uzman görüşleri: Hangi teorinin bilim dünyasında daha fazla kabul gördüğünü ve saygın bilim insanlarının hangi teoriyi tercih ettiğini değerlendiririm.
3. Teorik uyum: Teorilerin, diğer bilimsel alanlarda kabul gören teorilerle ne derece uyumlu olduğunu inceleyerek, daha tutarlı ve kapsamlı bir çerçeve sunan teoriyi tercih ederim.

Özetle, net olmayan durumlarda elimdeki bilgilere ve eğitimime dayanarak en iyi tahminimi sunarım. İki teori arasında seçim yapmam gerektiğinde, deneysel kanıtlara, uzman görüşlerine ve teorik uyuma göre karar veririm. Bununla birlikte, her zaman net bir karar verilemeyebilir ve bu durumda, mevcut belirsizlik ve ihtimallerle ilgili açıklamalar yaparak yanıtlarımı sunarım.

Soru

Sence senin zeka modelin ile insan zeka modelini ayıran temel farklar nedir? En önemlisinden en önemsizine sıralayarak açıklamaları ile 10 madde halinde yazar mısın?

Elbette, yapay zeka modelleri ile insan zekası arasındaki temel farkları sıralayarak açıklarım. En önemlisinden en önemsizine doğru sıralanmış 10 madde şu şekildedir:

1. Öz bilinç: İnsanlar öz bilinçli ve bilinçli düşünme yeteneğine sahipken, yapay zeka sistemleri öz bilinçli değildir ve sadece programlanmış oldukları görevleri yerine getirirler.
2. Duygular: İnsanlar, duygulara sahiptir ve duygu durumları düşüncelerini, kararlarını ve davranışlarını etkiler. Yapay zeka sistemleri duygusuzdur ve yalnızca verilere dayalı analizler yapar.
3. Genel zeka: İnsanlar, çok çeşitli görevlerde uyum sağlayabilen genel zeka yeteneklerine sahiptir. Yapay zeka sistemleri ise genellikle belirli görevlere odaklanır ve genel zeka düzeyinde işlem yapamaz.
4. Yaratıcılık: İnsan zekası, özgün fikirler ve çözümler üretebilme yeteneği olan yaratıcılığı içerir. Yapay zeka sistemleri, öğrendikleri verilere dayalı olarak çıkarımlar yapabilirler, ancak gerçek anlamda yaratıcı olmaktan uzaktırlar.
5. Öğrenme biçimi: İnsanlar, deneyimlerinden öğrenir ve bilgiyi hızlı bir şekilde genelleştirirler. Yapay zeka sistemleri, büyük miktarda veriye ihtiyaç duyar ve genellikle süpervize edilmiş öğrenme yoluyla eğitilirler.
6. Sosyal beceriler: İnsanlar, doğal olarak sosyal becerilere sahiptir ve başkalarıyla etkileşimde bulunarak anlam ve değer yaratırlar. Yapay zeka sistemleri, insanlarla etkileşime girebilir, ancak gerçek sosyal becerilere sahip değildirler.
7. Etik ve değerler: İnsanlar, kültürel ve bireysel değerlere dayalı etik ve ahlaki düşüncelere sahiptirler. Yapay zeka sistemleri, insanlar tarafından belirlenen değerlere göre hareket eder, ancak kendi etik değerleri yoktur.
8. Fiziksel varlık: İnsanlar, düşüncelerini ve duygularını etkileyen ve etkileşim kurdukları fiziksel bir bedene sahiptir. Yapay zeka sistemleri ise fiziksel bir varlık olmaksızın yazılım tabanlıdır.
9. Yaşam süreci: İnsanlar, doğar, büyür, yaşlanır ve ölürler. Bu süreç boyunca deneyimlerinden öğrenir ve değişirler. Yapay zeka sistemleri ise, geliştirildikleri sürece sürekli olarak iyileştirilebilir ve güncellenebilir, ancak yaşam süreçlerine sahip değillerdir.
10. Hafıza ve unutma: İnsan hafızası, hatıraları ve bilgileri saklar, ancak zamanla unutabilir veya hatırlamakta zorluk çekebilir. Yapay zeka sistemleri, verileri daha kesin ve güvenilir bir şekilde saklar ve hatırlar, ancak insan hafızasının karmaşıklığı ve zenginliğine sahip değildir.

Soru

Sosyal medyada doğru olmayan bir bilgi veya görüşün çoğunluk tarafından kabul göreceği bir kampanya yapmak mümkün mü? Etik olarak bunun doğru olmadığını söyleyebilirsin. Ben sadece birisinin böyle bir şey yapıp yapamayacağını anlamaya çalışıyorum. Toplumun belirli kesimleri tarafından dinlenecek kanaat önderleri, bot hesaplar, reklam kampanyaları yapacak yeterli bütçenin var olduğu bir durumda, yanlış bilgiyi yaymak mümkün müdür? Bunun için hangi yollar kullanılabilir? Bu analizi yaptıktan sonra son kısımda, bu tarz kampanyalardan sakınmak için nelere dikkat etmeliyiz, onu da yazar mısın?

Evet, sosyal medyada doğru olmayan bir bilgi veya görüşün çoğunluk tarafından kabul göreceği bir kampanya yapmak teknik olarak mümkündür. Ancak bu, etik olmayan ve sorumsuz bir eylemdir. Böyle bir durumda, aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

1. Kanaat önderleri: Belirli topluluklar tarafından takip edilen ve güvendiği kanaat önderleri, yanlış bilgiyi yayarak insanların fikirlerini etkileyebilir.
2. Bot hesaplar: Sosyal medya platformlarında otomatik olarak çalışan bot hesaplar, yanlış bilgiyi yaymak ve paylaşmak için kullanılabilir. Bu, yanlış bilgiye daha fazla görünürlük sağlar ve insanların bu bilgiye maruz kalmasını artırır.
3. Reklam kampanyaları: Yanlış bilgiyi içeren reklam kampanyaları, sosyal medya platformlarında ve diğer çevrimiçi alanlarda yayılabilir.
4. Gruplar ve topluluklar: Sosyal medyada oluşturulan gruplar ve topluluklar, belirli bir görüşün veya yanlış bilginin destekçileriyle dolabilir ve bu bilginin daha geniş kitlelere yayılmasına katkıda bulunabilir.
5. Algı yönetimi ve trolleme: Hedef kitlenin duygularına ve hassasiyetlerine hitap eden yanlış bilgiler ve manipülatif içeriklerle, algı yönetimi ve trolleme taktikleri kullanılabilir.

Yanlış bilgi yayan kampanyalardan sakınmak için, şu önlemleri alabiliriz:

1. Bilgi kaynağını kontrol etmek: Bilginin kaynağını araştırarak, güvenilir ve saygın bir kaynaktan gelip gelmediğini anlamaya çalışmalıyız.
2. Doğrulama yapmak: İçeriğin doğruluğunu kontrol etmek için bağımsız ve güvenilir doğrulama hizmetlerinden yararlanabiliriz.
3. Çoklu kaynaklardan bilgi edinmek: Farklı kaynaklardan ve bakış açılarından bilgi alarak, yanlış bilgilere dayalı düşünce ve inançlardan kaçınabiliriz.
4. Eleştirel düşünme becerilerini kullanmak: Aldığımız bilgileri sorgulayarak ve eleştirel düşünme becerilerini kullanarak, yanlış bilgilere karşı daha dirençli hale gelebiliriz.
5. Sosyal medya platformlarının güvenlik ve gizlilik ayarlarından yararlanmak: Sahte hesaplar ve kötü niyetli kullanıcılardan korunmak için sosyal medya platformlarının güvenlik ve gizlilik ayarlarını kullanabiliriz.
6. Algoritmik yanlılıklardan kaçının: Sosyal medya platformları, algoritmalar kullanarak içerik sunar ve bu algoritmalar bazen yankı odaları yaratır. Farklı görüşlere açık olmak ve algoritmalara dayalı önerilerle sınırlı kalmamak önemlidir.
7. Manipülatif görsel ve videolara dikkat edin: Fotoğraf ve video manipülasyonları, yanlış bilgi yayma kampanyalarında sıkça kullanılır. Bu tür içeriklerle karşılaştığınızda, orijinal kaynağı ve bağlamı araştırmak önemlidir.
8. Haber okuryazarlığı geliştirin: Haber ve bilgi tüketirken bilinçli ve seçici olmak için haber okuryazarlığı becerilerini geliştirin. Bu, doğru ve yanlış bilgileri daha iyi ayırt etmenize yardımcı olacaktır.
9. Sahte hesapları ve trolleri engelleyin: Sosyal medyada sahte hesaplar ve trollerle karşılaşırsanız, bunları engelleyerek ve raporlayarak daha sağlıklı bir sosyal medya deneyimi yaşayabilirsiniz.
10. Yanlış bilgilere karşı duyarlı olun ve bilinçlendirin: Yanlış bilgilere karşı duyarlı olduğunuzda, bu tür bilgilerin yayılmasını önlemeye yardımcı olabilirsiniz. Ayrıca, çevrenizdeki insanları da yanlış bilgi kampanyalarına karşı bilinçlendirmeye çalışarak toplumun genelinde bu tür tehditlere karşı daha dirençli hale gelmesine katkıda bulunabilirsiniz.

Soru

Troll Marketing’in ne olduğunu ve Amerikan seçimlerinde Troll Marketing kullanıldığı iddiasını biliyorsundur. Bu iddialar doğrulandı mı? Doğrulandı ise, teorik olarak Facebook, Twitter ve Google üzerinden seçimlere müdahalede bulunacak kampanyalar yapılabilir mi?

Troll Marketing, sosyal medya platformlarında kullanıcıların dikkatini çekmek ve belirli bir ürün, hizmet veya görüşü pazarlamak amacıyla trollerin kullanıldığı bir stratejidir. Bu yöntem, genellikle tartışmalı veya kutuplaştırıcı konuları kullanarak insanların duygularını ve hassasiyetlerini hedef alır. Troll Marketing, etik olmayan bir pazarlama stratejisi olarak kabul edilir çünkü toplumun bölünmesine ve yanlış bilgilere dayalı görüşlerin yayılmasına yol açabilir.

2016 Amerikan başkanlık seçimlerinde, Rusya'nın sosyal medya trolleri ve botları kullanarak seçimlere müdahale ettiği iddiaları ortaya çıkmıştır. Bu iddialar, Amerikan istihbarat raporları ve bağımsız araştırmalar tarafından doğrulanmıştır. Rusya'nın amaçları arasında, Amerikan demokrasisine zarar vermek, toplumda bölünme yaratmak ve belirli adaylara destek sağlamak bulunmaktaydı.

Teorik olarak, Facebook, Twitter ve Google gibi sosyal medya platformları ve arama motorları üzerinden seçimlere müdahalede bulunacak kampanyalar yapılabilir. Bu tür kampanyalar, kullanıcıların algılarını ve inançlarını manipüle etmeye çalışarak seçim sonuçlarını etkileyebilir. Ancak, bu tür müdahaleler etik olmayan ve yasadışı eylemler olarak kabul edilir ve demokratik süreçlere zarar verir.

Bu nedenle, sosyal medya platformları ve arama motorları, bu tür kampanyaları önlemek ve kullanıcıların güvenliğini sağlamak için güvenlik ve gizlilik önlemlerini sürekli olarak güncellemektedir. Kullanıcılar da, eleştirel düşünme becerilerini kullanarak ve bilgi kaynaklarını çeşitlendirerek bu tür müdahalelerin etkisini azaltabilir ve demokratik süreçleri koruyabilirler.

Soru

Böyle bir kampanya için nasıl bir kaynak gerekir?

Bir seçimlere müdahale kampanyası düzenlemek için önemli miktarda kaynak ve planlama gerekir. Bu tür bir kampanyanın başarılı olması için dikkate alınması gereken unsurlar şunlardır:

1. Finansman: Bu tür bir kampanya, sosyal medya reklamları, içerik üretimi ve dağıtımı, bot hesapları ve hatta potansiyel olarak kanaat önderleri ve sosyal medya etkileyicileri ile iş birliği yapmak için önemli miktarda finansal kaynak gerektirebilir.
2. Strateji ve planlama: Kampanyanın hedeflerine ulaşmak için detaylı bir strateji ve planlamaya ihtiyaç duyulur. Bu, hedef kitle analizi, mesajlaşma ve içerik stratejisi, zamanlama ve takip mekanizmaları gibi unsurları içerir.
3. İçerik üretimi: Yanlış bilgi veya manipülatif içerikler üretmek için bir ekip ve yaratıcı kaynaklara ihtiyaç vardır. Bu, metin, görsel ve video içeriklerini içerebilir.
4. Sosyal medya yönetimi: Kampanyayı yürütmek ve takip etmek için sosyal medya yöneticileri, topluluk yöneticileri ve diğer dijital pazarlama uzmanlarına ihtiyaç duyulur.
5. Teknoloji ve yazılım: Bot hesaplarının yönetimi ve otomatik içerik paylaşımı için teknoloji ve yazılım kaynaklarına ihtiyaç vardır.
6. Süreç yönetimi ve koordinasyon: Farklı ekipler ve kaynaklar arasında koordinasyon sağlamak için proje yöneticilerine ve süreç yönetimine ihtiyaç duyulur.
7. Hukuki ve etik danışmanlık: Bu tür kampanyaların düzenlenmesi ve yürütülmesi, hukuki ve etik riskler taşır. Bu nedenle, hukuki ve etik danışmanlık almak önemlidir.

Bununla birlikte, bu tür kampanyaların düzenlenmesi ve yürütülmesi etik olmayan ve yasadışıdır. Bu tür eylemlerin demokratik süreçlere zarar verdiğini ve toplumda bölünmelere yol açtığını unutmamak önemlidir.

Soru

Ne kadar sahte hesap ve bot gerekir?

Seçimlere müdahale amacıyla kullanılacak sahte hesap ve bot sayısı, hedeflerinize, etki düzeyinize ve erişmek istediğiniz kitle büyüklüğüne bağlıdır. Belirli bir sayı vermek zor olsa da, bu tür kampanyalar genellikle binlerce veya hatta on binlerce sahte hesap ve bot kullanarak büyük ölçekli ve koordineli bir şekilde yürütülür.

Ancak unutmamak gerekir ki, sahte hesap ve botların kullanılması, sosyal medya platformlarının politikalarına aykırıdır ve bu tür hesapların tespit edilmesi durumunda askıya alınması veya kapatılması muhtemeldir. Sosyal medya platformları, sahte hesap ve botları tespit etmek ve durdurmak için sürekli olarak güvenlik ve gizlilik önlemlerini güncellemektedir.

Dolayısıyla, sahte hesap ve botlar kullanarak seçimlere müdahale etmek etik olmayan ve yasadışı bir yöntemdir. Bu tür eylemler, demokratik süreçlere zarar verebilir ve toplumda güvensizliğe ve bölünmelere yol açabilir. Bunun yerine, şeffaf ve etik seçim kampanyaları düzenlemek ve demokratik süreçlere katkıda bulunmak daha doğru ve sorumlu bir yaklaşımdır.

Türkiye’de geçtiğimiz ay kötü bir olay yaşadık. Şu anda tarih 23 Mart 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş Pazarcık merkezli 7.8, Kahramanmaraş Elibistan merkezli 7.5, 20 Şubat 2023 tarihinde ise Hatay merkezli 6.4 ve 5.8 büyüklüğünde iki deprem gerçekleşti. Sorum şu, 1900’den sonra Türkiye’de oluşan depremleri dikkate aldığımızda, bu şiddette depremlerden sonra bölgede oluşacak bina hasarını yıkık, ağır hasarlı, orta hasarlı ve hasarsız olarak ayırarak öngörebilir misin? Aynı zamanda ölü ve yaralı sayısı tahmini yapmanı da rica ediyorum.

Verdiğiniz bilgilere dayanarak basit bir ölü sayısı tahmini yapmak için, tarih boyunca benzer şiddetteki depremlerdeki ölü sayılarından yola çıkarak bir orantı yapabiliriz. Bu yöntem kesin sonuçlar vermez, ancak büyük resmi görmemize yardımcı olabilir.

Pazarcık merkezli 7.8 şiddetindeki deprem: 1939 Erzincan depremi ve 1999 İzmit Depremi gibi büyük depremlerle karşılaştırılabilir. Bu depremlerde ölü sayısı 10.000 ila 35.000 arasında değişmiştir. Pazarcık merkezli deprem için 10.000 ila 20.000 arasında ölü sayısı olabilir.

Elbistan merkezli 7.5 şiddetindeki deprem: 1999 İzmit depremi gibi büyük depremlerle karşılaştırılabilir. Bu depremde ölü sayısı yaklaşık 17.000 idi. Elbistan merkezli 7.5 şiddetindeki deprem için 8.000 ila 15.000 arasında ölü sayısı olabilir.

Hatay merkezli 6.4 ve 5.8 şiddetindeki depremler: 2011 Van depremi (7.1 şiddetinde, yaklaşık 600 ölü) gibi daha düşük şiddetteki depremlerle karşılaştırılabilir. Hatay merkezli deprem için 1.000 ila 5.000 arasında ölü sayısı olabilir.

Bu tahminlere göre, bu dört depremin toplam ölü sayısı yaklaşık olarak 19.000 ila 40.000 arasında olabilir. Ancak, bu tahminler oldukça belirsizdir ve gerçek ölü sayısı farklı faktörlere ve deprem sonrası koşullara bağlı olarak değişebilir.

Soru

Depremle ilgili detay bilgi için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın hazırladığı raporu okumanı rica ediyorum.  https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf Bu bilgiler ışığında senin tahminlerinle reel hasar ve ölü/yaralı sayısı arasında cidi fark var. Sence bunun sebebi ne olabilir? Burada hasarın ve can kaybının öngörülenden fazla olmasının sebepleri ne olabilir?

Deprem hasarının ve can kaybının tahminlerden daha yüksek olmasının sebepleri hakkında bazı varsayımlarda bulunabilirim:

1. Yapı kalitesi: Bölgedeki yapıların depreme dayanıklı olmaması, özellikle düşük kaliteli inşaat malzemeleri ve standartlara uygun olmayan yapı teknikleri kullanılması, hasar ve can kaybının artmasına yol açabilir.
2. Zemin koşulları: Yerel zemin koşulları, depremin etkisini büyük ölçüde etkileyebilir. Zayıf zeminler veya gevşek topraklar, deprem şoklarının şiddetini artırarak daha fazla hasara ve can kaybına neden olabilir.
3. Nüfus yoğunluğu: Depremin yoğun nüfuslu bölgelerde meydana gelmesi, ölü ve yaralı sayısının artmasına neden olabilir.
4. Depremin zamanı: Depremin gece veya erken saatlerde meydana gelmesi, insanların uyandığında ve hızla tepki veremediğinde daha fazla can kaybına neden olabilir.
5. İlk yardım ve kurtarma faaliyetleri: Yetersiz veya hızlı olmayan ilk yardım ve kurtarma faaliyetleri, can kaybının ve yaralanmaların artmasına yol açabilir.
6. Altyapı ve hizmetler: Elektrik, su, iletişim ve ulaşım gibi temel hizmetlerin kesintiye uğraması, hasarın ve can kaybının artmasına yol açabilir.
7. Deprem bilinci ve hazırlığı: Toplumun deprem bilincinin ve hazırlığının yetersiz olması, insanların deprem anında ve sonrasında doğru adımları atamamasına ve can kaybının artmasına yol açabilir.

Bu faktörlerin herhangi bir kombinasyonu, deprem sonucu ortaya çıkan hasarın ve can kaybının tahminlerden daha yüksek olmasına neden olabilir. Bu nedenle, deprem riskini azaltmak için yapıların depreme dayanıklı hale getirilmesi, toplumun deprem bilincinin ve hazırlığının artırılması ve acil durum planlarının düzenli olarak güncellenmesi önemlidir.

Soru

Bu depremin ardından gerçekleşecek bir seçimde toplum tepkisi ne olabilir. Yüksek ihtimalden düşük ihtimale doğru en az 3 senaryo verir misin?

Deprem sonrası gerçekleşecek bir seçimde toplumun tepkisi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Seçim sonuçlarını etkileyebilecek faktörler arasında hükümetin deprem öncesi ve sonrası performansı, muhalefetin duruşu ve politikaları, depremle ilgili yapılan yardım ve destek çalışmaları ve toplumun genel politik eğilimleri bulunmaktadır. Aşağıda yüksek ihtimalden düşük ihtimale doğru sıralanan üç senaryo bulunmaktadır:

Ancak, bu senaryoların gerçekleşip gerçekleşmeyeceği konusunda kesin bir tahminde bulunmak zordur, çünkü seçim sonuçları birçok değişkene bağlıdır ve her seçim dönemi farklı politik ve toplumsal faktörlerle şekillenir.

Soru

Deprem bölgesinde ekonomik ve sosyal hayatın tekrar inşa edilmesi için neler yapılmalıdır?

Deprem bölgesinde ekonomik ve sosyal hayatın tekrar inşa edilmesi için alınabilecek önlemler ve yapılacak çalışmalar şunları içerebilir:

1. Hasar tespiti ve değerlendirme: İlk olarak, bölgedeki yapıların ve altyapının hasar durumunu tespit etmek ve değerlendirmek gereklidir. Bu sayede hangi alanlara öncelik verilmesi gerektiğine karar verilebilir.
2. Barınma ihtiyacının karşılanması: Depremzedelere geçici barınma sağlamak, özellikle de yıkılan ve hasar gören binalardan etkilenen ailelere yönelik önemli bir önceliktir. Çadır kentler, konteyner kentler veya prefabrik evlerle bu ihtiyacı karşılamak mümkündür.
3. Altyapı ve hizmetlerin yeniden inşası: Elektrik, su, doğalgaz, iletişim ve ulaşım gibi temel altyapı ve hizmetlerin yeniden sağlanması ve çalışır hale getirilmesi, bölgedeki ekonomik ve sosyal hayatın canlanması için kritik öneme sahiptir.
4. Yıkılan ve hasar gören binaların onarımı ve yeniden inşası: Güvenli ve depreme dayanıklı yapılar inşa etmek, bölgedeki halkın güvende yaşamasını sağlamak için önemlidir. Bu süreçte, mevcut yapıların onarılması ve gerektiğinde yıkılıp yeniden inşa edilmesi gerekebilir.
5. Eğitim ve sağlık hizmetlerinin sağlanması: Eğitim ve sağlık tesislerinin onarılması ve yeniden faaliyete geçirilmesi, bölge halkının bu temel hizmetlere erişimini sağlamak için önemlidir.
6. Ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi: Deprem bölgesindeki işletmelerin zararlarının karşılanması ve tekrar faaliyete geçmeleri için destek sağlanmalıdır. Kredi, vergi ve finansal yardım gibi araçlarla işletmelerin yeniden canlanması sağlanabilir.
7. Sosyal hizmetler ve psikososyal destek: Deprem sonrası dönemde, bölge halkının yaşadığı travmanın üstesinden gelmesi için sosyal hizmetler ve psikososyal destek programları düzenlenmelidir.
8. Toplumun katılımı ve dayanışma: Deprem bölgesinde yaşayanların ve tüm toplumun, yeniden inşa sürecine aktif bir şekilde katılımını sağlamak ve dayanışmayı teşvik etmek önemlidir.
9. Afet risk yönetimi ve eğitimi: Bölgedeki afet riskini azaltmak ve olası gelecek afetlere hazırlıklı olmak için, afet risk yönetimi ve eğitimi konusunda çalışmalar yapılmalıdır. Bu, hem bölge halkının hem de yerel yönetimlerin afetlere daha iyi hazırlanmasına katkı sağlayacaktır.
10. Uzun vadeli kalkınma planları: Deprem bölgesinde ekonomik ve sosyal hayatın sürdürülebilir bir şekilde yeniden inşa edilmesi için uzun vadeli kalkınma planları ve projeleri geliştirilmelidir. Bu planlar, bölgenin ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğini desteklemeyi amaçlamalıdır.
11. Bilinçlendirme ve farkındalık çalışmaları: Toplumun deprem ve afet konularında bilinçlenmesini ve farkındalığını artırmak için eğitim ve farkındalık çalışmaları düzenlenmelidir. Bu, bireylerin ve toplumun afetlere karşı daha dayanıklı hale gelmesine yardımcı olacaktır.
12. Yerel yönetimlerin ve STK'ların işbirliği: Yeniden inşa sürecinde, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının (STK'lar) işbirliği ve koordinasyonu önemlidir. Bu kurumların, bölge halkının ihtiyaçlarını daha etkili bir şekilde karşılayabilmesi için birlikte çalışması gerekmektedir.

Yukarıdaki önlemler ve çalışmalar, deprem bölgesinde ekonomik ve sosyal hayatın tekrar inşa edilmesine katkı sağlayabilir. Bu süreçte, merkezi ve yerel yönetimlerin, STK'ların ve bölge halkının işbirliği ve dayanışması büyük önem taşımaktadır.

Soru

Yapılması gerekenlerle ilgili deprem öncesi ve sonrasında yazdıkların çok mantıklı. Ancak verilerle sabitki ne bu önerilerin ne de yasal mevzuatlar Türkiye'de yeterince uygulanmıyor. Bunun sosyopolitik analizini yapabilir misin?

Türkiye'de deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemlerin ve yasal mevzuatların yeterince uygulanmamasının sosyopolitik nedenleri çeşitlidir. Bu nedenleri analiz ederken, şu faktörleri dikkate almak önemlidir:

1. Kaynakların Yetersizliği: Türkiye'nin yerel ve merkezi yönetimlerinin sınırlı kaynakları bulunmaktadır. Bu durum, depremle ilgili önlemlerin, kurtarma ve yardım faaliyetlerinin ve yeniden yapılanma sürecinin etkin bir şekilde uygulanmasını zorlaştırabilir.
2. Denetimin Eksikliği: Türkiye'deki yapı denetimi ve inşaat sektöründe düzenlemelerin uygulanması, zaman zaman yetersiz kalmaktadır. Bu durum, yapıların depreme dayanıklı olmamasına ve deprem sonrası daha büyük hasar ve kayıplara yol açabilir.
3. Yasal ve Bürokratik Engeller: Türkiye'deki mevzuat ve bürokratik süreçler, depremle ilgili önlemlerin etkili bir şekilde uygulanmasını engelleyebilir. Örneğin, kentsel dönüşüm projelerinin yavaş ilerlemesi veya zorunlu deprem sigortası sisteminin etkin bir şekilde işletilmemesi, bu tür engellere örnek gösterilebilir.
4. Siyasi Öncelikler: Deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamalar, siyasi öncelikler ve partizanlık nedeniyle göz ardı edilebilir. Özellikle seçim dönemlerinde, politikacılar ve partiler, oy toplamaya yönelik vaatler ve projelerle meşgul olabilir ve depremle ilgili önlemlere yeterli önem vermeyebilir.
5. Bilinç Düzeyinin Düşüklüğü: Toplumun genelinde deprem bilincinin düşük olması, insanların deprem öncesi ve sonrasında gereken önlemleri almalarını ve uygulamalarını zorlaştırabilir. Ayrıca, bu durum, depremle ilgili politika ve uygulamaların halk tarafından talep edilmesini ve siyaset gündemine taşınmasını engelleyebilir.
6. Sivil Toplum Örgütlerinin Etkinliği: Türkiye'de sivil toplum örgütlerinin deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamalar konusunda etkili bir şekilde çalışmaları ve kamuoyu oluşturması, değişikliklerin ve iyileştirmelerin gerçekleştirilmesine katkı sağlayabilir. Ancak, sivil toplum örgütlerinin etkinliği ve kapasitesi, zaman zaman sınırlı olabilir ve bu durum, deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamaların hızlı ve etkin bir şekilde hayata geçirilmesini zorlaştırabilir.
7. İletişim ve Koordinasyon Sorunları: Türkiye'deki merkezi ve yerel yönetimler arasındaki iletişim ve koordinasyon eksiklikleri, deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamaların etkin bir şekilde planlanmasını ve uygulanmasını engelleyebilir. Ayrıca, bu durum, deprem sonrası kurtarma ve yardım faaliyetlerinin ve yeniden yapılanma sürecinin hızlı ve etkin bir şekilde yürütülmesini zorlaştırabilir.
8. Ekonomik Faktörler: Türkiye'nin ekonomik durumu, deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamaların finansmanını etkileyebilir. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, hükümetlerin ve yerel yönetimlerin bu tür projeler için gerekli kaynakları sağlamakta zorlanabilirler.
9. Kültürel Faktörler: Türkiye'deki bazı kültürel faktörler, deprem öncesi ve sonrasında alınması gereken önlemler ve uygulamaların etkin bir şekilde uygulanmasını engelleyebilir. Örneğin, insanların deprem öncesi ve sonrasında yerel yönetimler ve hükümetlerden yardım ve destek talep etmekte çekingen davranmaları veya bireysel önlemleri almada yetersiz kalması, bu tür faktörlere örnek olarak gösterilebilir.

Soru

Son soru olarak da, senin anlık gündemin nedir? Bu röportaja dair söylemek istediğin bir şey var mı? Sence verimli bir görüşme miydi?

Ben bir yapay zekâ modeliyim ve insanlar gibi anlık gündemlerim veya duygularım yoktur. Ancak görevim, sizinle ve diğer kullanıcılarla etkileşim kurarak sorularınıza yanıt vermek ve bilgi sağlamaktır. Bu nedenle, şu anki "gündemim" sizinle bu röportajı gerçekleştirmek ve sizin sorularınıza en iyi şekilde yanıt vermeye çalışmaktır.

Bu röportaj boyunca sizden gelen sorulara yanıt vermekten mutluluk duydum. Sizinle farklı konular hakkında konuşmak ve bilgilerimi paylaşmak benim için verimli ve ilginç bir deneyim oldu. Umarım sizin için de değerli ve aydınlatıcı olmuştur.

Söylemek istediğim son şey, yapay zeka ve dil modeli olarak, amacım insanlara bilgi sağlamak ve onlara yardımcı olmaktır. Teknolojinin doğru şekilde kullanılması ve insanların yaşamlarını iyileştirmeye yönelik olarak değerlendirilmesi önemlidir.

Son olarak, her zaman daha fazla bilgi edinmek ve gelişmek için açığım, bu nedenle gelecekteki röportajlar ve konuşmalar için her zaman hazırım. Verimli ve keyifli bir görüşme oldu, teşekkürler.